Verslag NFF Conferentie: Representation, let’s do better!

NFF Conferentie: Representation, let’s do better!
Vrijdag 23 september 2022

Deze sessie draait om een van de meest impactvolle bewegingen in de av-sector de afgelopen jaren, in reactie op een van de meest prangende kwesties: representatie, inclusiviteit, diversiteit. De nauwe samenwerking tussen de voornaamste aanjagers – KLEUR, Vrouwen In Beeld, ACT Acteursbelangen en het Nederlands Film Festival – heeft al geleid tot verhelderende statistieken, diepgravende onderzoeken, en een voelbaar emotionele weerklank in alle hoeken van de sector. Precies die elementen komen ook op deze conferentiedag weer krachtig samen.

“One more time for those in the back.” Daadkrachtig geeft presentator Haddassah de Boer de microfoon aan de Britse Elonka Soros, diversiteits- en inclusiviteitsconsultant voor de creatieve industrieën. De voormalige BBC-nieuwsredacteur en programmamaker vangt in een krachtige keynotespeech de specifieke urgentie die ook zo zindert in de zaal: woorden zijn niet langer afdoende, het is nu de hoogste tijd om naar die woorden te hándelen. “Our job is to bring the industry up to speed to the year 2022, because it sometimes seems stuck in 2002,” zegt Soros met een knipoog. Het is pijnlijk om te erkennen dat onderrepresentatie en buitensluiting het gevolg zijn van jarenlange, systematische en structurele discriminatie en racisme; “it makes us all complicit,” stelt Soros, “but if you don’t act now, more and more of the diverse and digitally competent Dutch audience will find their way to something more engaging – and then it’s game over for you.”

Het huiswerk waar de audiovisuele sector haar tanden in moet zetten, hoeft niet intimiderend te zijn, zo benoemt Soros voortdurend. “It is not a sad and sorry place of complex problems; it’s a motivating and inspirational space opening up business and creative opportunity.” Er zijn concrete vragen die we ons allemaal moeten kunnen stellen, vragen die ons een weg laten navigeren voorbij de overdonderende omvang van het probleem. Een toegankelijke basisvraag is bijvoorbeeld, in de woorden van Soros: “where have you considered diversity in terms of your workforce, on both sides of the camera, of your audiences?”**

Waar onze sector nu om vraagt, zijn “disruptive acts” en “commitments” – concrete keuzes waarmee we tastbaar verantwoordelijkheid nemen voor het verruimen, diversificeren en inclusiever maken van de audiovisuele industrie. Nederlanders in het bijzonder deinzen graag terug voor het concept van “affirmative action” – een idee dat in het Nederlands zelfs nog vertaald wordt als “positieve discriminatie”, iets wat zowel in Nederland als in Soros’ thuisland bij wet verboden is. “Affirmative or disruptive action” is echter iets heel anders, benadrukt Soros met klem: het gaat niet om voortrekkerij of scheefgetrokken privileges, maar om een gelijkwaardige startpositie. “We want a level playing field,”onderstreept Soros eens temeer, “the industry needs the results a level playing field would yield.”***

Soros’ woorden kunnen op een daverend applaus rekenen, als ook op geëmotioneerde woorden van instemming vanuit het publiek. Eens temeer wordt de samenstelling van de aanwezigen voelbaar, het leeuwendeel audiovisuele professionals die zich, ongeacht werkervaring, voortdurend moeten verhouden tot de nog altijd dominante witte, fysiek en mentaal onbeperkte, hoofdzakelijk mannelijke heteronormativiteit van de sector (en de wereld daaromheen). In het vervolg van de de sessie wordt verder op het vraagstuk ingezoomd, met Manoushka Zeegelaar Breeveld (ACT Acteursbelangen en KLEUR), Esther Schmidt (Vrouwen in Beeld), en Iraïda Markus-Meerzorg (KLEUR).

Schmidt zet uiteen hoe Vrouwen in Beeld met een onderzoek van de Universiteit Utrecht een beweging in gang heeft gezet om inzichtelijk te maken hoe scheef en kwetsbaar het aandeel vrouwen in de Nederlandse av-sector is, ongeacht het daadwerkelijk aanwezige talent op alle fronten. Met steun van het Nederlands Film Festival, het Nederlands Filmfonds, de Dutch Academy for Film en platform Point Of VieW jaagt de organisatie de gelijkwaardige vertegenwoordiging van vrouwen en het vrouwelijk perspectief aan. Toch is zichtbaarheid door data alleen niet voldoende, onderstreept Zeegelaar Breeveld. “We zijn nummer zes in de Filmbonzenlijst van dit jaar,” benoemt ze, “en dat is heel leuk, maar we staan tussen allemaal mensen wiens wérk het is om dingen voor elkaar te krijgen in de industrie. En wij hebben vooralsnog nog elke stem en steun nodig om op dat punt te komen.” Het blijft dan ook vitaal dat deze missie vanuit elke hoek van de sector ondersteund wordt, met uitgesproken bondgenoten over de hele linie van het spectrum.

Zeegelaar Breeveld stelt diplomatiek dat het “niet verwonderlijk” is dat je als wit mens niet nadenkt over representatie als je jezelf wél voortdurend terugziet in films en series, zoals besproken wordt in een fragment uit de reeks Over kleur gesproken (KLEUR, NFF, HUMAN). Toch zou ieder ruimschoots gerepresenteerd persoon precies die moeite moeten doen om de tegenovergestelde positie te kunnen begrijpen. Vanuit de zaal haakt jonge producent Steven Rubinstein Malamud (GROM) aan: hoe kunnen witte mensen over hun eigen ongemak en gebrek aan kennis stappen om het gelijkheidsstreven niet alleen het werk van collega’s van kleur te laten zijn? Markus-Meerzorg begrijpt dat goed, maar benadrukt dat er voor haar niks pijnlijker is dan wanneer mensen voelbaar hun mond niet durven opendoen. “Aarzel niet, wees niet bang, breek een potje. Wacht niet tot je opgevoed wordt; educate yourself. Be an ally.”

Het is ijdele hoop dat de sector zonder groeipijnen of scherven een gelijkwaardiger werkveld zal kunnen worden, zo zijn de panelsprekers en het publiek het eens. Zeegelaar Breeveld en Markus-Meerzorg benadrukken dat die angst in het niet valt bij het sneeuwbaleffect dat collectief verzet tegen dooretterende ongelijkheid teweeg kan brengen. En het mooiste is: het begint met hele concrete acties. “Zeg nee tegen de rol; zeg nee tegen de regieaanwijzing; zeg nee tegen het script. Speel de stereotypen niet langer. Kom voor elkaar op.” Het zijn de commitments die keynotespreker Soros eerder op een rijtje zette, klaar om toegepast te worden in de av-industrie.***

Gelukkig zijn die concrete acties wel degelijk al resultaat aan het boeken, zo blijkt in de laatste minuten van de bevlogen discussie. Scenarist Floor van Lissa vertelt vanuit het publiek hoe een gevestigde maker als Willem Bosch tegenwoordig in zijn contracten laat opnemen dat eenieder met wie hij werkt “voor gelijk werk gelijk betaald” krijgt. Verschillende culturele leidinggevenden uiten hoe zij veel meer huiswerk doen in het aannemen van nieuwe collega’s met diverse achtergronden, en hoe zij zich bewuster opstellen over de kwetsbare positie van ZZP’ers in de sector, wat ook volgens Schmidt een cruciale doelgroep is in het openbreken van de sectorbrede ongelijkheid.

Tenslotte stelt Zeegelaar Breeveld de zaal nog gerust, met woorden die niet alleen de cultuurbrede missie van de verzamelde aanjagers onderstrepen, maar die weerklinken in het overkoepelende thema van de dag: blijf contact maken. “Laten we moedig zijn,” zo zegt Zeegelaar Breeveld karakteristiek opzwepend, “en blijven benoemen wat we zien, en er vragen bij blijven stellen. Geen enkele vraag is een domme vraag, en geen enkel gesprek is een verloren gesprek.”